Elif Terzi’nin Has Türk internet sitesinde yayınlanan yazısında, Hasan Tahsin’den Yunan bayrağını indiren Nesim Navaro’ya, Kurtuluş Savaşı’na katkıda bulunan Türk Yahudileri anlatıldı. İşte o yazı:
KURTULUŞ SAVAŞINDA VE DİĞER SAVAŞLARDA TÜRK YAHUDİLERİNİN TEPKİSİ NEYDİ
Siyon Katır Birliği’nden başlayalım. Çünkü savaşlarda antisemitlerin verdiği, verebileceği en önemli örnek, Çanakkale Savaşı’ndaki çoğunluğu Rus Yahudisinden oluşan Siyon Katır Birliğidir. Bu birlik, Büyük Britanya Krallığı’nın emri altındadır. Çanakkale’de, İngilizler Katır Birliği’ne silah vermemişlerdir, sadece levazımda kullanılan bir birliktir. Yalnız sorun şudur ki, bu insanlar zaten Osmanlı vatandaşı değildir ve bulundukları ülkelerin ordusu için hizmet etmeleri de Türk Yahudilerini bağlamaz!
Gerçi Siyon Katır Birliği’nden bahsedenler nedense Çanakkale’de savaşan Türk Yahudilerinin de adını anmazlar. Çanakkale Savaşı’nda Osmanlı saflarında savaşan gazi Üsteğmen Moshe Sharett gibi! Savaş patlak verince hukuk eğitimini yarıda bırakıp orduya katılması anlatılmaz! Eliyas Kohen, İzak Molho, Gelibolulu Efraim Ben Varon savaşta paşa olarak görev alan insanlardandır! Jozef Enrekave, Çanakkale’de Alman subaylarla birlikte görev yaparken Nesim Avran Eskinazi, 1916 Çanakkale Anafartalar’da kıdemli gedikli başçavuş olarak görev almıştır! Ayrıca Edirne’den Mayer oğlu Nesim, İsak oğlu Nesim, Yasef oğlu Nesim Efendi, Sabıt oğlu Nesim; Casım oğlu Avram; Isparta’dan Sem’un oğlu Yuda; Bursa’dan Refail oğlu Mıson, Mıson oğlu Mırkado; Nevşehir’den İsak oğlu Avram; Niğde’den Avraham oğlu Liyon; Tekirdağ’dan Yusuf oğlu Yuda; Ankara’dan Mıson oğlu Paso, Markado oğlu Hayem; İstanbul’dan Avram oğlu Nesim, Haım oğlu Mayır, Avram oğlu Kamil3 ve daha fazlası Çanakkale’de şehit olmuşken bu insanlardan da neden bahsedilmez? Çanakkale ve çevresinde düşman işgalinin başlamasıyla birlikte kurulan ve zaman zaman işgal güçleriyle çarpışmaktan geri durmayan milli bir çetenin üyesi olan Gelibolulu Yahudi Behor’u4 da anmamamız mı gerekiyor?
Ya da bizim Hasan Tahsin olarak bildiğimiz Osman Nevres’in yaptıklarını, Sabetayist olduğu için göz ardı mı edeceğiz? Hasan Tahsin, ‘’ ilk kurşun ‘’ olarak bildiğimiz kurşuna gelene kadar Soner Yalçın’ın “Efendi” adlı kitabına göre birkaç kurşun daha atmıştır. Kurşunlarından biri 1911’de İtalya ve Osmanlı orduları Trablusgarp savaşındayken, İsviçre sinemalarında Osmanlı aleyhine bir film gösterildiğinde Neuchatel’deki sinemanın beyaz perdesine peş peşe atılmıştır. Diğer kurşun, Teşkilatı Mahsusa fedaisi olarak Bükreş’teyken, Balkan ülkelerinin İngiltere safında yer alması için Balkan Cemiyeti’ni kuran İngiliz Noel ve Leland Buxton kardeşler bir konferanstan çıkarken atılmıştır. Üçüncü kurşun da, hepimizin bildiği gibi 1919’da İzmir’e çıkarma yapan Yunan Efzon Alayı işgal askerine kurşun yağmuru şeklinde atılmıştır ve orada öldürüldüğü yetmediği gibi cesedi de parçalanmıştır!
Frenk Mahallesindeki evi de dağıtılmıştır. Bu arada döneminde olan çok ilginç bir tartışmayı6 da eklemek istiyorum. Köylü gazetesi başyazarı Mehmet Refet’e göre, Hasan Tahsin, kız kardeşi Melek hanımı başı açık olarak Frenk sinemasına götürdüğü için alenen Bolşeviklik propagandası (!) yapmakta suçlamıştır. Hasan Tahsin de tüm bu suçlamalara gazetesinde verdiği yanıtta; “Biz Osmanlı vatanseveriyiz, bu yüzden 1917’de kuzey komşumuz Bolşevik Rusya’da gerçekleşen devrimle bir gönül bağımız olamaz, biz hürriyetçi sosyalizmden yanayız.” diye cevap vermiştir. Sonuçta Hasan Tahsin vatanseverliğinin imzasını kanıyla atarken Mehmet Refet de daha sonradan vatan haini 150liklerden olmuştur!
Ayrıca 1916 – 1918 yılları arasında ise, İzmirli Yahudilerin bir kısmı, askere alınmamış tüm erkekler ve kadınlar, tarımsal üretimi artırmak amacıyla kurulan Tarım Alayları ve Çiftçi Taburları’nda çalışırken, bir kısmı da ordunun giyecek gereksinimlerinin karşılanması için, günde on iki saat orduya hizmet vermiştir. Terzi olarak ve ayakkabı hazırlamakla görevlendirilmişlerdi7.
Osmanlı’nın 1914 yılı Eylül ayında askerlik çağrısına da kimi Yahudiler hızlıca yanıt verirken kimileri de askere giden Yahudilerin bedelini katliam şeklinde ödemiştir. Neşir Heyeti’nde Tarihçilerin Kutbu lakaplı Halil İnalcık’ın da bulunduğu Osmanlı Araştırmaları’nda, Salahi R. Sonyel’in Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu, Kurtuluş Savaşı ve Museviler8 adlı çalışmasında bu konuda, devrinde Erzurumlu tanınmış bir Yahudi olan Ben Levi’den örnek verilir. Levi, sonraları Amerika’ya göç etmiştir. Californiya’da Vacaville’ye yerleşen Scott ve Elihu Ben Levi adlı iki Yahudi 24 Kasım ve 11 Aralık 1983 tarihli San Fransisco Chronicle adlı gazetede yayımlanan açık mektuplarında, 1915 yılındaki sözde ‘Ermeni Kırımı’ndan’ çok önce, Ermenilerin, Yahudi halkını ‘’ da ‘’ katliama tabii tuttuklarını açıklayarak şunları belirtmişlerdir:
‘’Musevi veya Müslümanlarla en küçük ilişiği olan her şeyi yıkmak meyli gösteren Hristiyan Ermenilerin, bugünkü Türkiye’deki Erzurum yakınlarında yaşayan yakın ailemizin 148 mensubunu katlettiklerine, kendi ailemizin birkaç mensubu tanık olmuştur.
Ermeniler, kendi tarihlerine bakarak, geçmişte komşularına, özellikle Yahudi komşularına ne denli zararlar getirdiklerini görmelidirler…
Yahudileri imha etmede, Ermeniler kendisine yardımcı olursa onların bağımsızlıklarını tanımaya söz veren Hitler’le Ermenilerin işbirliği yaptığı iyi bilinir.
Ermeniler, aynı zamanda, Rusya komünistleriyle de birleşerek Yahudilere karşı eylemlerde bulunmuşlardır. Anlaşılan, kendi kirli geçmişlerini ve bugünkü sefil durumlarını kabullenmeyi dilemiyorlar. ‘’
İzmir’in işgalinde de Yunanlıların yapmış oldukları katliamlar üzerine, İzmir İtibar-ı Milli Bankası Müdürü Albert Ferid Asseo, bankaya ait senet ve kıymetli evrakı, Osmanlı Bankası kasalarında güvenceye aldıktan sonra, kendisine bir İtalyan subayı süsü vererek, İtalyan Liman Müdürü’nden sağladığı bir kayıkla, açıkta demirli İtalyan Duillio zırhlısına gitmiş ve kentte olup bitenleri İtalyan komutana anlatarak müdahale edilmesini istemiştir. İtalyan, Fransız ve İngiliz komutanlar Yunan kumandanına bir nota vererek kanlı olayların durdurulmasını sağlamıştır ki İzmir işgal edildiğinde, Kadifekale’ye çekilen Yunan Bayrağını direğe tırmanıp indiren bir Yahudi gencidir. İzmir’in işgalinden hemen önceki günlerde kenti ziyaret eden İngiliz General Dixon onuruna düzenlenen kabul töreninde, Kordon boyundaki Splendit Oteli’ni basan bazı Rumlar, balkondaki Türk bayrağını indirip Yunan bayrağını çekince, Bergamalı Nesim Navaro adındaki Yahudi genç, Yunan bayrağını indirerek Dixon’un önünde ayakları altına alarak çiğnemiştir. (Sonrasında Yunanlılar tarafından askeri mahkemede idama mahkum edilip asılır )
Tire’de yaşayan Yahudiler de, işgal ordusunun hareketiyle ilgileri bilgileri devamlı şekilde milli kuvvetlerimize bildirmişlerdir. Bayındır’da ise Jak Uziyel adında bir Yahudi, Mustafa Kemal’in casusu olduğu iddiasıyla Yunan makamlarınca tutuklanıp hapsedilmiş, sonra kent dışına sürülmüştür. Aydın işgal edildiğinde de Yahudiler, Yunan bayrağı asmadığı gibi cemaat başkanı Behor İsak Halegua Yunanlılar’ı karşılamaya giden Belediye heyetine katılmayı reddetmiştir. Yasağa rağmen evlerinde Türkleri saklayan ve onları teslim etmeyen Katan ailesinin evini de Yunanlılar yakmış ve Ruben Katan alevlerden kurtulsa da eşi Coya Katan yanarak ölmüştür.
Bursa Yunan işgalinde kaldığı süre içinde de, Yahudiler Yunan bayrağı asmamıştır. Yunan işgal makamlarının yaptıkları toplantılara Yahudi cemaati temsilcileri de katılmamıştır. Sular İdaresi binasında düzenlenen bir toplantıya, bozulan şehir su şebekesinin tamiri konusunun görüşüleceğini sanarak katılan Kemal Levi, Nesim Saban ve Palaçi, toplantıda ‘’ Bursa’ya özerk vilayet statüsü verilmesi ‘’ konusunda tartışma açılması ve komisyon kurulması girişimlerine şiddetle itiraz ederek tutanakları da imzalamamıştır.
Kilis ve havalisinde de Müdafaa-i Hukuk Milliye Merkeziyesi’ne yardım edenlerden biri de Murdoh Şireyim’dir. Marmara Adası işgal edildiğinde de ada halkına savunma için silah sağlayan Mordohay’dır. İstanbul’daki kösele tüccarı Nesim Danon Efendi de, yanında çalıştırdığı insanlarla birlikte, Anadolu’ya gizlice silah ve cephane gönderenlerdendir. Yine İstanbul’un Amerikan Mandası’na verilmesi söz konusu olduğu günlerde konuyu incelemek üzere gelen Amerikan heyetine diğer azınlıklar olumlu cevap verirken, sadece Hahambaşı Haim Nahum Efendi, Aşkenaz Cemaati Başkanı Hanri Reissner, Emanuel Karasu ve Profesör Mişon Ventura’dan oluşan Yahudi Cemaati heyeti, kesin muhalefet ederek ‘’ İstanbul’da ancak Türk hakimiyeti ‘’ savını savunmuşlardır!
